اجزای تشکیل دهنده فرش

چله :

اساس فرش با چله آغاز میشود. جنس چله از پشم، پنبه، ابریشم یا مو و گاهی ترکیبی از پشم و پنبه است. این نخ تاب بسیار زیادی برای تحمل کشش باال دارد.

همچنین بسته به نوع فرش از ضخامتهای متفاوتی برخوردار است. هنگام چله کشی،نخهای چله را به شکل عمودی و موازی یکدیگر بر روی دار می کشند.

پود :

نخی از جنس پشم، پنبه، ابریشم یا مو و گاهی ترکیبی از پشم و پنبه است که باتاب کم ریسیده میشود و دارای دو نوع کلفت و نازک است. پود بیشتر در رنگهای کرم و سفید، قرمز، سیاه، آبی، قهوهای و یا خودرنگ(به رنگ پشم گوسفند یا بز)به کار گرفته میشود. تعداد پود، نوع کشش یعنی شل، متوسط و سفت بودن آن، رنگ، تاب و جنس پود در ایجاد انواع شکل بافت فرش هر منطقه نقش کلیدی دارد.

گره(بافت):

پیچش نخ پرز با ترتیبی خاص به دور تارها را گره گویند. گره زدن و ایجاد نقش به وسیله آنها، اساس کار قالی بافی است. گره دارای انواعی است. بافندگان قالی نخ پرز را به گونه های مختلف بر تارها گره میزنند که مهمترین انواع گره بر دو گونه است:

گره متقارن:

در این نوع گره نخ پرز به دور هر دوتار زیر و رو میپیچد و شکلی متقارن به وجود میآورد.ین نوع گره به گره آذری )ترکی( نیز معروف است. این گره از استحکام بیشتری برخوردار است وبعضا بین بافندگانً در خراسان و کرمان و شمال غربی و غرب کشور و برخی از عشایر فارس متداول است .

گره نامتقارن:

در این نوع گره نخ پرز فقط به دور یک تار میپیچد و شکلی نامتقارن به وجود میآورد. این نوع گره به گره فارسی نیز معروف است. در این نوع گره نخ پرز به دور یکی از تارها میپیچد لذا شکلی نامتقارن بهوجود میآورد. این گره بین بافندگان نواحی خراسان، قم، اراک، اصفهان، کرمان، مناطق دیگر رایج است.

مناطق فارسی باف:اصفهان- نائین -کاشان -قم -اراک -همدان -یزد – کرمان -مشهد

مناطق ترکی باف:تبریز – اردبیل – هریس – میانه – مرند -خوی – بیجار – مراغه – شبستر

شیرازه :

بافتی لوله شکل یا نواری پهن که در دو طرف و در امتداد طول فرش قرار دارد و همراه گلیم باف فرش به عنوان قاب فرش محسوب میشود. شیرازه از عوامل دوام فرش است زیرا باعث استحکام چله های کناری میشود.

شناسنامه فرش:

هر خریدار باید از تمام ویژگیهای کاالیی را که خریداری می کند آگاهی داشته باشد.امروزه برچسب مشخصات و مواد به کار رفته در هر محصول همراه با قیمت و تاریخ تولید بر آن مشاهده میشود. فرش نیز همچون سایر تولیدات دارای مشخصات و استانداردهایی است کهل ازم است برای خریدار و فروشنده روشن باشد. مشخصات وویژگیهای تمام فرشهای تولید شده در هرکارگاه بایستی به وسیله ارزیاب حرفه ی با برچسبی در گوشه و پشت فرش چسبانده شود که به آن شناسنامه فرش میگویند. شناسنامه فرش ویژگیهای فرش را در موارد زیر نشان میدهد: قیمت، منطقه تولید،ابعاد، رنگ، تعداد تقریبی گره در متر، نام صادرکننده، طرح فرش، کشور تولیدکننده،جنس فرش، قدمت (کهنه، کهنه شور، نو).

ابعاد رایج در فرش دستباف:

به طور کلی قالی از نظر شکل به دو دسته تقسیم میشود:

• فرشهای چهار گوش، شامل مربع و مربع مستطیل که دارای دو بعد طول و عرض هستند.
• فرشهای گرد شامل دایرهای و بیضی که دارای قطر هستند.
• فرشهایی با شکل سایر اشکال هندسی (چند ضلعی)

همانطور که میدانید واحد شمارش فرش تخته است.از طرفی، فرشها براساس اندازه، به عبارتی خاص موسوم شده اند به طوریکه میتوان جهت بررسی تنوع ابعاد فرشها از عناوین فوق یاری گرفت. اندازه هایی که امروزه برای بافت قالی مورد استفاده قرار میگیرد به شرح زیر است:

ابعاد رایج در فرش دستباف

رج فرش دستباف:

واحدی است برای سنجش و اندازه گیری تراکم بافت قالی(میزان تراکم یا تعداد گره های قالی) در هر 7 یا 5.6 سانتیمتر طول یا عرض را رجشمار مینامند. یکی از اصطاالحات رایج در فرش دستبافت مفهوم رجشمار است. رجشمار فرش را در کنار چند عامل دیگر همچون کیفیت بافت، جنس مواد به کار رفته در بافت فرش و… میتوان از عوامل اصلی تعیین کننده قیمت فرش دستبافت ایرانی دانست. رجشمار واحدی است برای سنجش و اندازه گیری تراکم بافت فرش یعنی میزان تراکم گره های قالی. از آنجا که محاسبه رجشمار فرش یا قالی ایرانی بر اساس واحد ذرع محاسبه میشود برای سنجش تراکم یا رجشمار دو واحد اندازه گیری وجود دارد.

هرچه رجشمار باالتر باشد به این معنی است که تعداد گره به کار رفته در 7 یا 5.6 سانتیمتر بیشتر بوده ونشان دهنده ریز بافت بودن آن قالی است. رجشمار نیز مانند عوامل همچون کیفیت بافت، جنس مواد به کار رفته در قالی در قیمت نهایی آن اثر مستقیمی دارد. قالیها به طور کلی از نظر رجشمار به سه گروه درشت بافت، نیمه ریز بافت یا متوسط بافت و ریز بافت تقسیم میشوند.

آنهایی که رجشمار کمتر از 3۰ داشته باشند درشت بافت، فرشهایی با رجشمار بین 3۰ تا 5 را متوسط و باالتر از 5۰ را ریز بافت مینامند. البته فرشهای با رجشمار باالتر از 7۰ وجود دارد که فرشهای نفیس و اعال هستند و بیشتر به صورت سفارشی بافته میشوند.

ذرع:

یکی از واحدهای اندازه گیری طول در زمان قدیم است که در تبریز آن را معادل ۱۱2 سانتیمتر کنونی و در اصفهان آن را معادل ۱۰۴ سانتیمتر کنونی در نظر میگیرند. رجشمار فرش را در یک شانزدهم ذرع محاسبه میکنند. با این حساب، رجشمار فرش بر اساس ذرع اصفهان، در هر 5.6سانتیمتر و بر اساس ذرع تبریز در هر 7 سانتیمتر (طول یا عرض) محاسبه میگردد. از این رو رجشماری که بر اساس 5.6 سانتیمتر باشد را فارسی باف و رجشمار بر اساس 7 سانتیمتر را ترکی باف مینامند.

روش محاسبه کل گره های فرش دستباف

تعداد کل گره های فرش :تعداد گره های طول *تعداد گره های عرض

عیوب فرش

با توجه به اینکه فرش، هنری است دستبافته ، احتمال وجود عیبهایی در آن هست. بسته به نوع یا درصد عیب به دلیل دستباف بودن آن از برخی عیوب آن چشم پوشی میشود. اما باید عیب چنان باشد که از زیبائی آن کاسته و یا شکل موزون و اصلی فرش را تغییر دهد. البته در هر صورت در قیمت گذاری تأثیر دارد. تعدادی از این عیوب عبارتند از: کجی، سره، غلط بافی، رگه، دورنگی، ابرشی، ذرتی ، کوبیدگی، کیسی، خلوتی، پارگی، پوسیدگی، شلبافی، بیدخوردگی و….