اجزای تشکیل دهنده فرش

چله :

اساس فرش با چله آغاز ميشود. جنس چله از پشم، پنبه، ابريشم يا مو و گاهي تركيبي از پشم و پنبه است. اين نخ تاب بسيار زيادي براي تحمل كشش باال دارد.

همچنين بسته به نوع فرش از ضخامتهاي متفاوتي برخوردار است. هنگام چله كشي،نخهاي چله را به شكل عمودي و موازي يكديگر بر روي دار مي كشند.

پود :

نخي از جنس پشم، پنبه، ابريشم يا مو و گاهي تركيبي از پشم و پنبه است كه باتاب كم ريسيده ميشود و داراي دو نوع كلفت و نازک است. پود بيشتر در رنگهاي كرم و سفيد، قرمز، سياه، آبي، قهوهاي و يا خودرنگ(به رنگ پشم گوسفند يا بز)به كار گرفته ميشود. تعداد پود، نوع كشش يعني شل، متوسط و سفت بودن آن، رنگ، تاب و جنس پود در ايجاد انواع شكل بافت فرش هر منطقه نقش كليدي دارد.

گره(بافت):

پيچش نخ پرز با ترتيبي خاص به دور تارها را گره گويند. گره زدن و ايجاد نقش به وسيلة آنها، اساس كار قالي بافي است. گره داراي انواعي است. بافندگان قالي نخ پرز را به گونه هاي مختلف بر تارها گره ميزنند كه مهمترين انواع گره بر دو گونه است:

گره متقارن:

در اين نوع گره نخ پرز به دور هر دوتار زير و رو ميپيچد و شكلي متقارن به وجود ميآورد.ين نوع گره به گرة آذري )تركي( نيز معروف است. اين گره از استحكام بيشتري برخوردار است وبعضا بين بافندگانً در خراسان و كرمان و شمال غربي و غرب كشور و برخي از عشاير فارس متداول است .

گره نامتقارن:

در اين نوع گره نخ پرز فقط به دور يک تار ميپيچد و شكلي نامتقارن به وجود ميآورد. اين نوع گره به گره فارسي نيز معروف است. در اين نوع گره نخ پرز به دور يكي از تارها ميپيچد لذا شكلي نامتقارن بهوجود ميآورد. اين گره بين بافندگان نواحي خراسان، قم، اراک، اصفهان، كرمان، مناطق ديگر رايج است.

مناطق فارسی باف:اصفهان- نائین -کاشان -قم -اراک -همدان -یزد – کرمان -مشهد

مناطق ترکی باف:تبریز – اردبیل – هریس – میانه – مرند -خوی – بیجار – مراغه – شبستر

شیرازه :

بافتي لوله شكل يا نواري پهن كه در دو طرف و در امتداد طول فرش قرار دارد و همراه گليم باف فرش به عنوان قاب فرش محسوب ميشود. شيرازه از عوامل دوام فرش است زيرا باعث استحكام چله هاي كناري ميشود.

شناسنامه فرش:

هر خريدار بايد از تمام ويژگيهاي كااليي را كه خريداري مي كند آگاهي داشته باشد.امروزه برچسب مشخصات و مواد به كار رفته در هر محصول همراه با قيمت و تاريخ توليد بر آن مشاهده ميشود. فرش نيز همچون ساير توليدات داراي مشخصات و استانداردهايي است كهل ازم است براي خريدار و فروشنده روشن باشد. مشخصات وويژگيهاي تمام فرشهاي توليد شده در هركارگاه بايستي به وسيله ارزياب حرفه ي با برچسبي در گوشه و پشت فرش چسبانده شود كه به آن شناسنامه فرش ميگويند. شناسنامه فرش ويژگيهاي فرش را در موارد زير نشان ميدهد: قيمت، منطقه توليد،ابعاد، رنگ، تعداد تقريبي گره در متر، نام صادركننده، طرح فرش، كشور توليدكننده،جنس فرش، قدمت (كهنه، كهنه شور، نو).

ابعاد رایج در فرش دستباف:

به طور كلي قالي از نظر شكل به دو دسته تقسيم ميشود:

• فرشهاي چهار گوش، شامل مربع و مربع مستطيل كه داراي دو بعد طول و عرض هستند.
• فرشهاي گرد شامل دايرهاي و بيضي كه داراي قطر هستند.
• فرشهايي با شكل ساير اشكال هندسي (چند ضلعي)

همانطور كه ميدانيد واحد شمارش فرش تخته است.از طرفي، فرشها براساس اندازه، به عبارتي خاص موسوم شده اند به طوريكه ميتوان جهت بررسي تنوع ابعاد فرشها از عناوين فوق ياري گرفت. اندازه هايي كه امروزه براي بافت قالي مورد استفاده قرار ميگيرد به شرح زير است:

ابعاد رایج در فرش دستباف

رج فرش دستباف:

واحدي است براي سنجش و اندازه گيري تراكم بافت قالي(ميزان تراكم يا تعداد گره هاي قالي) در هر 7 يا 5.6 سانتيمتر طول يا عرض را رجشمار مينامند. يكي از اصطاالحات رايج در فرش دستبافت مفهوم رجشمار است. رجشمار فرش را در كنار چند عامل ديگر همچون كيفيت بافت، جنس مواد به كار رفته در بافت فرش و… ميتوان از عوامل اصلي تعيين كننده قيمت فرش دستبافت ايراني دانست. رجشمار واحدي است براي سنجش و اندازه گيري تراكم بافت فرش يعني ميزان تراكم گره هاي قالي. از آنجا كه محاسبه رجشمار فرش يا قالي ايراني بر اساس واحد ذرع محاسبه ميشود براي سنجش تراكم يا رجشمار دو واحد اندازه گيري وجود دارد.

هرچه رجشمار باالتر باشد به اين معني است كه تعداد گره به كار رفته در 7 يا 5.6 سانتيمتر بيشتر بوده ونشان دهنده ريز بافت بودن آن قالي است. رجشمار نيز مانند عوامل همچون كيفيت بافت، جنس مواد به كار رفته در قالي در قيمت نهايي آن اثر مستقيمي دارد. قاليها به طور كلي از نظر رجشمار به سه گروه درشت بافت، نيمه ريز بافت يا متوسط بافت و ريز بافت تقسيم ميشوند.

آنهايي كه رجشمار كمتر از 3۰ داشته باشند درشت بافت، فرشهايي با رجشمار بين 3۰ تا 5 را متوسط و باالتر از 5۰ را ريز بافت مينامند. البته فرشهاي با رجشمار باالتر از 7۰ وجود دارد كه فرشهاي نفيس و اعال هستند و بيشتر به صورت سفارشي بافته ميشوند.

ذرع:

يكي از واحدهاي اندازه گيري طول در زمان قديم است كه در تبريز آن را معادل ۱۱2 سانتيمتر كنوني و در اصفهان آن را معادل ۱۰۴ سانتيمتر كنوني در نظر ميگيرند. رجشمار فرش را در يک شانزدهم ذرع محاسبه ميكنند. با اين حساب، رجشمار فرش بر اساس ذرع اصفهان، در هر 5.6سانتيمتر و بر اساس ذرع تبريز در هر 7 سانتيمتر (طول يا عرض) محاسبه ميگردد. از اين رو رجشماري كه بر اساس 5.6 سانتيمتر باشد را فارسي باف و رجشمار بر اساس 7 سانتيمتر را تركي باف مينامند.

روش محاسبه کل گره های فرش دستباف

تعداد کل گره های فرش :تعداد گره های طول *تعداد گره های عرض

عیوب فرش

با توجه به اينكه فرش، هنري است دستبافته ، احتمال وجود عيبهايي در آن هست. بسته به نوع يا درصد عيب به دليل دستباف بودن آن از برخي عيوب آن چشم پوشي ميشود. اما بايد عيب چنان باشد كه از زيبائي آن كاسته و يا شكل موزون و اصلي فرش را تغيير دهد. البته در هر صورت در قيمت گذاري تأثير دارد. تعدادي از اين عيوب عبارتند از: كجي، سره، غلط بافي، رگه، دورنگي، ابرشي، ذرتي ، كوبيدگي، كيسي، خلوتي، پارگي، پوسيدگي، شلبافي، بيدخوردگي و….