فرش دستبافت یکی از ارزشمندترین داراییهای هر خانه ایرانی است. این نوع فرش نهتنها جنبهی تزئینی دارد، بلکه بخشی از فرهنگ، تاریخ و هویت ما را نیز بازتاب میدهد. نگهداری صحیح از فرش دستبافت میتواند عمر آن را چندین برابر کند و مانع از آسیبهای رایج مانند پوسیدگی، تغییر رنگ و فرسایش شود. در این مطلب، با 5 نکته کلیدی و کاربردی برای حفظ سلامت قالیچه دستبافت آشنا میشویم که اجرای آنها میتواند ارزش این فرشهای نفیس را در طول سالها حفظ کند.
فرش دستبافت را از نور مستقیم خورشید دور نگه دارید
نور مستقیم خورشید یکی از اصلیترین عوامل آسیب به رنگ و الیاف فرش دستبافت است. قرار گرفتن مداوم قالی در معرض تابش نور باعث کمرنگ شدن رنگهای طبیعی آن میشود. این امر بهخصوص در مورد فرشهای رنگ گیاهی یا فرشهای ابریشمی بسیار صادق است.
برای جلوگیری از این آسیب، بهتر است فرش را در قسمتی از خانه قرار دهید که نور طبیعی بهطور مستقیم نتابد. در صورت اجبار، استفاده از پردههای ضخیم یا کرکره میتواند گزینه مناسبی برای محافظت از فرش باشد. در ضمن، جابهجا کردن دورهای فرش باعث میشود تا تمام قسمتها به یک اندازه در معرض نور باشند و رنگ آن یکنواخت باقی بماند.
استفاده از زیراندازهای مناسب نیز برای جلوگیری از تماس مستقیم با زمین داغ یا سرد توصیه میشود. این نکته هم در محافظت از فرش مؤثر است و هم از تغییر شکل و ساییدگی جلوگیری میکند.

نظافت منظم، کلید سلامت فرش دستبافت
نظافت منظم و اصولی نقش مهمی در افزایش طول عمر فرش دستبافت دارد. ذرات گرد و غبار که به مرور در تار و پود فرش نفوذ میکنند، به الیاف آن آسیب میزنند و موجب فرسایش تدریجی میشوند.
برای مراقبت بهتر، هفتهای یک یا دو بار با جاروبرقی کمقدرت و بدون برس چرخان، سطح فرش را جارو کنید. توجه داشته باشید که جاروبرقی با مکش زیاد میتواند به بافت ظریف قالی آسیب برساند. بهتر است جارو را در جهت خواب نخها حرکت دهید.
هر چند وقت یکبار نیز فرش را بتکانید تا گردوغبارهای عمیقتر از آن خارج شوند. با این کار، رنگ و بافت فرش برای مدت بیشتری تازه میماند و ظاهر زیبای خود را حفظ میکند. توجه به پاکسازی لکهها نیز مهم است. ریختن مایعات باید فوراً با حولهی خشک جذب شود و از مالیدن آن به سطح قالی خودداری شود.

نحوه صحیح شستشوی فرش دستبافت را بدانید
شستشوی فرش یکی از مهمترین بخشهای نگهداری فرش دستبافت به شمار میرود. شستن نادرست قالی میتواند به الیاف آن آسیب بزند یا باعث تغییر رنگ شود. برخلاف فرش ماشینی، فرش سنتی و دستبافت نیازمند شستشوی حرفهای است.
اگر نیاز به شستشو دارید، توصیه میشود این کار را به قالیشوییهای معتبر و متخصص در شستشوی فرش دستبافت بسپارید. در این مراکز از شویندههای ملایم با PH مناسب و آب با دمای کنترلشده استفاده میشود.
در خانه نیز میتوانید با استفاده از کف شامپو فرش و اسفنج نرم، لکههای سطحی را بدون نفوذ زیاد به بافت فرش تمیز کنید. هرگز فرش خیس را تا نخشکیده جمع نکنید. این کار موجب کپکزدگی و بوی ناخوشایند میشود و به بافت آن آسیب جدی وارد میکند.

جلوگیری از تاخوردگی و جمع شدن گوشههای فرش
یکی از مشکلات رایج در مراقبت از فرش دستبافت، جمع شدن یا بالا آمدن گوشههای آن است. این مشکل نه تنها ظاهر فرش را نازیبا میکند، بلکه باعث تغییر شکل قالیچه در طول زمان میشود. اگر فرش را در مکانی قرار دادهاید که دائم در معرض رفتوآمد یا فشار وسایل سنگین است، گوشهها ممکن است بالا بیایند یا تا بخورند.
برای پیشگیری، میتوان از چسبهای مخصوص زیر فرش یا از گیرههای نگهدارنده استفاده کرد. همچنین باید دقت داشت که از قرار دادن وسایل سنگین بهصورت دائم روی فرش خودداری شود. چرخاندن فرش هر چند ماه یکبار نیز در این زمینه کمککننده است.
جلوگیری از ایجاد چینخوردگی در فرش، نقش مهمی در حفظ بافت آن دارد. فرش دستبافت بهدلیل بافت خاصش در برابر فشارهای ناهماهنگ آسیبپذیرتر است. بنابراین، محل قرارگیری آن باید بهگونهای انتخاب شود که فشار یا کشیدگی غیرطبیعی بر آن وارد نشود.

ذخیرهسازی صحیح فرش در مواقع غیر استفاده
اگر قصد دارید برای مدتی از فرش دستبافت خود استفاده نکنید، لازم است اصولی آن را نگهداری کنید تا دچار پوسیدگی یا آسیب نشود. اولین نکته در این خصوص، تمیز بودن کامل فرش پیش از ذخیرهسازی است. فرش باید خشک و بدون گرد و غبار باشد تا احتمال ایجاد کپک یا جذب حشرات به حداقل برسد.
قالی را به صورت رولشده و با لایهای از پارچهی کتانی یا نخی نگهداری کنید. استفاده از مواد دفعکنندهی حشرات مانند توبرههای اسطوخودوس یا قرصهای ضد بید (ترجیحاً گیاهی) توصیه میشود. محل نگهداری باید خشک، خنک و به دور از رطوبت و گرمای شدید باشد.
از تا زدن فرش برای طولانیمدت جداً خودداری کنید، چرا که باعث شکستگی در تار و پود آن خواهد شد. اگر فرش بسیار نفیس و گرانقیمت است، بهتر است در بازههای زمانی مشخص بازدید و بازگشایی شود تا از سلامت آن اطمینان حاصل شود.
جمعبندی
فرش دستبافت از نظر هنری، فرهنگی و اقتصادی دارای ارزش فراوانی است. برای حفظ این گنجینه ارزشمند، رعایت نکات سادهای مانند محافظت در برابر نور خورشید، نظافت منظم، شستشوی اصولی، جلوگیری از جمع شدن گوشهها و نگهداری صحیح در هنگام عدم استفاده، ضروری است. اجرای این راهکارها کمک میکند تا فرش ایرانی شما سالها زیبایی، دوام و اصالت خود را حفظ کند. با رعایت اصول نگهداری فرش دستبافت، نهتنها در حفظ یک اثر هنری سهیم میشوید، بلکه در محافظت از میراثی ماندگار نقش دارید.
سوالات متداول
آیا جاروبرقی به بافت فرش دستبافت آسیب میزند؟
خیر، در صورتی که از جاروبرقی با برس نرم و بدون مکش شدید استفاده شود، آسیبی به بافت فرش وارد نمیشود. بهتر است جهت خواب فرش جارو بزنید.
هر چند وقت یکبار باید فرش دستبافت شسته شود؟
اگر فرش در محیط پر رفتوآمد قرار دارد، هر ۱۲ تا ۱۸ ماه یکبار شستشو در قالیشویی تخصصی توصیه میشود. شستشوی مکرر خانگی ممکن است به الیاف آسیب بزند.
بهترین روش نگهداری فرش دستبافت در انبار چیست؟
فرش باید بهصورت رولشده در پارچهی نخی پیچیده شود و در محیط خشک، به دور از نور و رطوبت نگهداری شود. قرار دادن قرص ضد بید هم ضروری است.