فرش دست بافت چیست؟

آخرین مقالات

دسته بندی ها

دسته‌ها
فرش دست بافت ایرانی

واژه فرش براي قالي گره بافته و انواع گليم و جاجيم به شكل واندازه اي كه براي گستردن و مفروش كردن زمين، اطاق، خيمه، سكو و مانند آنها و يا آويختن از درگاه به جاي پرده مانند بعضي انواع گبه و جاجيم به كار ميرود.همچنين تعريف ديگري نيز براي اين واژه ارائه شده است كه فرش، كلمه اي است عام و به آنچه كه بر زمين گسترده شود گفته ميشود. در بين عامه مردم فرش به زيراندازي گفته ميشود كه با مواد اولية طبيعي يا مصنوعي به صورت دستي يا ماشيني بافته شود. اگرچه گليم، پالس، نمد، جاجيم و امثال آن نيز فرش به شمار ميرود اما به شكل خاص براي قالي دستباف يا ماشيني نيز به كار ميرود كه ويژگي مهم آن پرز داشتن است.

انواع فرش

فرشها انواع گوناگون و فراوان دارند. تنوع فرشها در نقش و رنگ، ابعاد و انداره، شكل كلي، روش بافت و جنس الياف مشاهده ميشود. پژوهشگران و متخصصان براي دسته بندي كردن تنوع بسيار فرشها، طبقه بنديهاي مختلفي را ارائه كرده اند. يكي از آنها طبقه بندي فرشها بر اساس نوع تجهيزات اصلي بافت آنهاست.

  • دستی :1-حصیر    2- نمد
  • داری : 1-قالی  2- گلیم
  • دستگاهی : 1-جاجیم 2- زیلو

 

يكي ديگر از دسته بنديهاي فرشها، تقسيم بندي دستبافته ها براساس فنون و روش بافت آنهاست كه در نمودار زير مشاهده ميشود:

  • تنیدنی : نمد
  • تاروپودی: جاجیم, زیلو , گلیم
  • تاروپودی و گره ای : قالی ,گبه ,سوف

 

گلیم

دستبافته اي داري است كه تار و پود در آن به صورتهاي مختلف با يكديگر درگير و بافته ميشوند. نقشها در انواع گليم به وسيله پودها نمايان ميشودكه به آن پود نما گفته ميشود. جنس تار و پود در انواع گليم ميتواند از جنس پنبه اي پشمي ابريشمي و مويي )موي بز( باشد. گليمها بر اساس روشهاي متفاوت درگيري تار و پود در انواع مختلف بافته ميشوند.

گلیم
گلیم

گليم بافي بيشتر در مناطق فارس، كردستان، تركمن صحرا ، مازندران،اردبيل، سمنان، لرستان، سيستان و بلوچستان، چهار محال بختياري و…رواج دارد. طرح و نقش بيشتر گليمها ذهني است و به همين دليل از تنوع بسيار بااليي برخوردار است. گليمها براي زيرانداز، جانماز، رختخواب پيچ،پشتي روزيني و جل اسب به كار ميروند. روشهاي بافت گليم در مناطق مختلف با يكديگر تفاوت دارد. برخي از انواع نقوش رايج در گليم بافي عبارت اند از: سرمه دان،الک پشت، سماوري، شش پر، جناقي، ستاره خرچنگي، قابي و… به طور كلي طرح و نقش انساني، جانوري، گياهي و اشيا در گليم ها مشاهده ميشود.

جاجیم

دستبافته اي دستگاهي است كه تار و پود آن به صورتهاي مختلفي با يكديگر درگير و بافته ميشوند. ً نقشه ها در انواع جاجيم به وسيله تارها نمايان ميشود و اصطالحا به آن »تار نما« گفته ميشود. نقش در جاجيم شيركي پيچ با پيچاندن پودهاي رنگي ايجاد ميشود. جنس تار و پود در جاجيم مانند گليم است. اين دستبافته بيشتر در استان آذربايجان توليد ميشود و كاربردهاي گوناگوني مانند زيرانداز، رختخواب پيچ،سجاده، رويه كرسي، پشتي و… دارد. نقشها چهارگل، خشتي، پنجه اي، گل آفتابگردان و… حاشيه هاي آن با مثلثهاي دندانهدار پر ميشود.

جاجیم
جاجیم

همچنين در استان اردبيل و بيشتر روستاها و عشاير آن به بافت اين محصول مشغول هستند. نقشهاي رايج در جاجيمهاياين منطقه شامل نقش جانوري، انساني و اشيا مانند سيرگا )گوشواره(قرقره، بادامي و…ميشود. باالترين حجم توليد جاجيم مربوط به عشاير اردبيل، خلخال، مشكين شهر،نمين و… ميباشد. جاجيم اين منطقه از نظر طرح و نقش به دو دسته ساده و نقشدارتقسيم ميشوند. جاجيمهاي ساده به شكل راه راه رنگي است و در نوع دوم نقشهاي نامبرده شده در آنها مشاهده ميشود. اندازه عرض جاجيم با توجه به عرض دستگاه متغير است كه به صورت تخته اي در اندازه هاي مختلف بافته و در كنار هم دوخته ميشوند و طول آن به دلخواه بافنده متفاوت است.

قالی

دستبافته اي داري است كه با گره زدن رشته اي پشمي يا ابريشمي رنگي بر چله ها يا تارها و عبور دادن رشته هاي پود از البه الي آنها شكل ميگيرد. جنس چله ها يا تارها از پشم، پنبه، ابريشم و يا مو ميباشد. نقشها در قالي به وسيله گره ها )پرزها( نمايان ميشود و بيشتر از روي نقشه از پيش طراحي شده اجرا ميشوند.ارتفاع پرزها حداكثر 2سانتيمتر بوده و در هر رديف بافت يک يا دو پود به كارميرود. جنس پودها از پشم، پنبه، ابريشم و به ندرت موي بز هستند. قالي ازنظر جنس مواد به كار رفته در آن به پنج گروه؛ پشمي، تمام ابريشم، گلابريشم و كف ابريشم و سوف تقسيم ميشوند. قاليهاي درشتباف و پرزبلند را گبه مينامند. گبه داراي ابعاد و اندازۀ مشخص و استانداردي نيست و نقشهاي آن ذهني باف است. ارتفاع پرزها در گبه حداقل 3سانتيمتر تا 5سانتيمتر ميباشد.در هر رديف بافت دو تا هشت پود به كار ميرود. قاليهاي ريزباف به قاليهاي نفيس و شهري شهرت دارند. مناطق مختلف ايران روشهاي بافت متفاوتي را در قالي به كار ميبرند.

 

سوف

يكي ديگر از انواع قالي سوف است كه دستبافته اي داري مانند قالي است با اين تفاوت كه زمينه آن پود نازک و كلفت عبور داده ميشود و نقشها وگلها پرزدار هستند. جنس پودها از پنبه، ابريشم، پشم و يا گالبتون ميباشد.

بخشی از سوف
سوف

اجزای تشکیل دهنده نقشه فرش

حاشیه : معموال به دو شكل باريک و پهن اطراف طرح مركزي فرش را ميً پوشاند و وجود يک حاشيه پهن در ميان حاشيه هاي باريک باعث ميشود تا تعداد آنها فرد باشد.

ترنج: به بخش مركزي فرش كه معموال دايره ، بيضي ، لوزي و يا چند پره باشد ترنج گفته مي شود . در بعضي فرشها بخصوص فرشهاي عشايري فرش ممكن است چند ترنج داشته باشد .

لچک : به يک چهارم نقشه مياني با شكلي مشابه و يا اكثرا متفاوت با آن در چهار گوشه متن فرش در اصطالح قاليبافان لچک ميگويند و اگراين لچكها توأم با ترنج باشند طرح را لچک و ترنج مينامند.

اجزاتشکیل-دهنده-فرش
اجزاتشکیل-دهنده-فرش

اجزای تشکیل دهنده نقشه فرش

زمینه : بخشي است در ميان فرش كه گلها و اجزاي طرح بر روي آن نقش بسته اند.

کالله)سرترنج(: در باال و پايين ترنج مياني غالبا دو نقش بافته ميشوند كه در اصطالح، سرترنج و يا كالله ناميده مي شوند . گاهي ممكن است اين كالله ها با تعداد زياد تمامي محيط ترنج را در برگيرد.

کتیبه : در حد فاصل ترنج و سرترنج گاهي شكلي به نام كتيبه ترسيم ميشود كه در آن ممكن است نام اشخاصي نوشته شود.

 

دیدگاهتان را بنویسید