تویسرکان از شهرستانهای استان همدان است شهری کوچک با زیبایی دل انگیز و چشم نواز واقع در دره ای که از یکسو به کوه های الوند و از سوی دیگر به کوه های پیشکوه از جبال زاگرس محدود است. در شمال این شهر همدان در مشرق ملایر و در مغرب استان کرمانشاه و در جنوب آن شهرستان نهاوند قرار گرفته است. شواهد تاریخی و آثاری که از مناطق مختلف تویسرکان از جمله تپه بابا کمال و منطقه رودآورد و شهرستان ولنجان به دست آمده سایه تمدنی کهن را بر سر این شهر زیبا افکنده و از قدمت چهار هزار ساله آن حکایت میکند. اما شهرستان تویسرکان با این نام و نشان سابقه چندانی ندارد و در منابع بیش از پنج قرن قدمت برای آن قائل نشده اند.

تویسرکان در دامنه های الوند واقع شده و دارای مراکز اداری و تجاری مهمی است و در اطراف آن حدود صد روستای کوچک دیگر نیز هست که مهمترین آنها عبارت اند از سیا دره شهرستانه قله ،زرد ،ابو دردا ،اشترمله ،پیر پازول تخت قلی یا بابا کمال این شهر دارای قدمتی کهن است.

فضای کنونی ،شهری همچنان شواهد هنری مربوط به گذشته را که از ویرانه های باستانی چون تل بابا کمال در آرامگاه میررضی الدین آرتیمانی و یا در مدرسه ی شیخ علیخان و یا پل معروف فرش فاخ به دست آمده حفظ کرده است در دوره ی قاجار، تویسرکان توسط منابع مختلف تاریخی توصیف شده بود و به خاطر تولید گردو که امروزه نیز یکی از منابع اصلی درآمد شهر به شمار میرود مشهور بوده است.

اقتصاد تویسرکان به رغم ایجاد بعضی کارگاههای صنعتی به دلیل مساعد بودن شرایط آب و هوا و زمین تا ۸۰ درصد کشاورزی است. گلیم بافی، سبدبافی ریسندگی گیوه دوزی و سفال گری از صنایع دستی رایج میان مردم تویسرکان است. شواهد موجود از قبیل قالیهای نسبتا قدیمی و همچنین پیشرفته بودن صنعت فرش بافی این منطقه نشان میدهد که این صنعت سابقه ای طولانی میان مردم به ویژه روستاییان دارد.

در روستاهای تویسرکان به دلیل وجود زمستانهای پربرف و دهات دور از دسترس و وجود پشم و پنبه ی ،فراوان صنعت قالی بافی در میان اهالی وجود داشته است وجود قالیهای به نسبت مطلوب با نقشه ها و رنگ آمیزیهای دلنشین که بنا به گفته اهالی روستا عمری حدودا صد سال عمر دارند نشان از قالی بافی مرغوب در این روستاها را دارد.

بنا بر برخی نقل قولها حمزه اردلان که از خانهای بزرگ منطقه تویسرکان بوده است استاد یوسف نامی را از تبریز برای بافت فرش میآورد او پایه گذار نوعی قالی بافی در بعضی از روستاها مانند روستای فتح آباد میشود بی شک خامه ها و نخهای مورد استفاده مصرف در فرش دستباف و در سالهای گذشته با دست ریسیده می شده و با رنگهای طبیعی محلی رنگ می شده است.

سابقه قالی بافی در تویسرکان

قالیبافی در تویسرکان به کمتر از صد سال می رسد.

رنگ و رنگرزی فرش تویسرکان

از جمله رنگهای غالب استفاده شده در شهرستان و روستاهای تابع تویسرکان رنگ آبی تند و لاکی تند و غلیظ در زمینه قالیها است . بیشتر فرشهای تولید حال حاضر با زمینه سرمه ای سیر یا مشکی می باشد. رنگزای مصرفی در این قالیها اغلب از نوع صنعتی و شیمیایی است ولی گاهی در روستاها از رنگزای طبیعی از نوع گیاهی استفاده می شود

طرح و نقش فرش تویسرکان

قالی بافی در این منطقه توسط قالیبافان روستایی صورت میگیرد. اغلب از نقشه های شهری تبعیت نمی کنند و از الگوهای از قبل حاضر شده که به اصطلاح اورنک نامیده می شود برای بافندگان روستایی استفاده میشود. قالیهای روستایی دارای اشکال ساده و ابتدایی هستند که درون آنها از نقش مایه پرنده و حیوانات دیده میشود. طرح‌های فرش تویسرکان معمولاً هندسی، ساده و ذهنی‌باف هستند.

این طرح‌ها اغلب از اشکال ساده مانند مربع، لوزی و مثلث تشکیل شده‌اند و به همین دلیل در دکوراسیون‌های مدرن و مینیمال بسیار مورد استفاده قرار می‌گیرند. معروفترین نقشه ی تویسرکان به نام آصادوقی (آقا صادقی) بنا به اظهار اهالی از روستای ابو دردا سرچشمه گرفته است و همچنین نقشه مالیچه که به نام اژدر نیز نامیده میشود و نقشه دارایی (که همان آصادوقی است) و نقشه زاغه که مربوط به دو روستای ابو دردا و مالیچه و زاغه است که قالی بافی نسبتا خوبی دارند.

در مجموع با مشاهدات قالی های این منطقه در کتابها و بازار فرش می توان طرح های تزیینی کلاسیک با ترنج مرکزی لوزی شکل به همراه ضمایم و به همراه لچک ها را جز طرحهای رایج در این منطقه معرفی کرد.

در مجموع می توان گفت طرح های کلاسیک فرشهای تویسرکان با ترنج مرکزی لوزی شکل به همراه ضمائم و به همراه لچک ها بیشترین فراوانی را دارد

بافت و اندازه فرش های تویسرکان

به طور کلی همان طور که اشاره شد قالی بافی در تویسرکان عمدتاً توسط روستایی ها در حال تولید است و رونق نسبی در تولید قالی دارند بافندگان شهری بیشتر از مهاجران و عموما بانوان شاغل در بافندگی قالی هستند به لحاظ شیوه بافت و انتخاب مواد اولیه به قالی بافی استان همدان شباهت دارد با این تفاوت که امروزه قالیها تک پوده بافته میشوند، گره استفاده در قالی ها از نوع متقارن است که با دست زده میشود قالیهای درشت بافت به اصطلاح گوشتی و دارای پرز بلند هستند سطح قالی بافی امروزی این منطقه در حد نازلی است در حالی که در گذشته قالیچه های این منطقه درشت باف و دوامی بالا داشتند.

کیفیت مواد به کار رفته در قالیها از نمونه بافته های فرش ملایر و فرش نهاوند نامرغوب تر بوده و همچنین ابعاد قالیهای تویسرکان کوتاه تر و باریکتر از قالیهای نهاوند مواد اولیه کاربردی و استفاده شده در قالیهای تویسرکان از جنس تار پنبه ای که محکم و مقاوم است و همچنین پود قالیها نیز از جنس پنبه است و پرز قالیها نیز اغلب از پشم های دستریس استفاده میشود.

از نکات دیگری که قالیهای بافته این منطقه دارد به دلیل استحکام نخ تار و شیوه بافت، قالی بافته شده محکم و پشت قالی برجسته به نظر میآید ابعاد قالیهای تولیدی در منطقه تویسرکان در حدود قالیچه های ۲ متری تا قالیهای ۱۲ متری را شامل میشود و امروزه تراکم قالیهای این ناحیه حداکثر ۳۵ تا ۴۰ گره تراکم دارد.