فرش اردبیل

منطقه جغرافیایی

استان اردبیل در نقشه جغرافیایی پیشین جزیی از استان آذربایجان شرقی محسوب میشد و در سه دهه گذشته به یک استان مستقل تبدیل گردیده است (آذرپاد و حشمتی رضوی ۱۳۷۲، ص ۲۵۸) این استان از شمال به مرز ایران و جمهوری آذربایجان، از شرق به کوه های طالش و هشترود و استان گیلان از جنوب به زنجان و از غرب به استان آذربایجان شرقی محدود میشود .

به سبب کوهستانی بودن این استان و آب و هوای مناسب و اوضاع جغرافیایی، دامداری به ویژه پرورش گوسفند از نژادهای مختلف در این استان رایج است. اردبیل در لغت به معنای جای بلند می باشد جدای شهر اردبیل پیله ،سوار پارس آباد ،گیوی ،خلخال ،گرمی ، مشکین شهر، و نمین از شهرها و روستاهای استان اردبیل به شمار میروند روستانشینان و عشایر با استفاده از پشم گوسفندان و همچنین نخی که از بازار تبریز و سایر نقاط وارد میشود، به قالی بافی اشتغال دارند که حرفه ای همه گیر و با سابقه در منطقه محسوب میشود.

قالی بافی منطقه اردبیل را به دلیل سبک و سیاق در تکنیک بافندگی و قدمت آن قالی بافی ایران میتوان جدای از احتساب مرزهای جغرافیایی در مجموعه ی منطقه قالی بافی آذربایجان قلمداد کرد امروزه به دلیل اینکه قالی بافی یکی از مهمترین منابع درآمد جامعه استان اردبیل میباشد و فعالیت قالی بافی یکی از تولیدات مهم و پر اهمیت این استان محسوب میشود، از این رو فعالیت قالی بافی به نسبت در این استان پر رونق شده است.

این اتفاق باعث شده است قالی اردبیل مشتریان زیادی در داخل و خارج از کشور داشته باشد (صباحی، ۱۳۹۰، ص. ۳۰۰) قالی بافی در استان اردبیل به سه حوزه قابل تقسیم بندی است. این حوزه ها شامل: شهری بافت روستایی بافت و عشایری بافت هستند حوزه شهری باف عمدتاً شهر اردبیل را شامل میشود و اغلب به دلیل طرح قالی های تولید شده که دارای نقشه هستند در این حوزه جای گرفته است طرح غالب حوزه شهربافی منطقه اردبیل جز طراح های واگیره ای با نقش معروف ماهی است. در حوزه روستایی باف این منطقه تولید قالی در اغلب روستاهای اردبیل رایج است. فعالیت عمده این حوزه مربوط به فصلهایی است که فعالیت کشاورزی، یعنی اول پاییز تا آخرزمستان کم است.

بنابراین با گرم شدن هوا و اشتغال روستاییان به کشاورزی میزان تولید قالی به تناسب کاهش مییابد. بیشتر بافندگان مناطق روستایی را زنان و دختران تشکیل میدهند. قالیهای حوزه روستایی با طرحهای ساده و هندسی تولید میشوند. حوزه عشایری بافت محدود به عشایری که با فرا رسیدن موسوم گرما برای ییلاق به منطقه اردبیل کوچ میکنند میشود بافندگان این حوزه هم مانند حوزه روستایی بافت زنان و دختران تشکیل میدهند.

قالی در این حوزه صرفا جهت کسب درآمد تولید نمیشود بلکه برای استفاده خود بافته میشود. از ویژگیهای قالیهای تولید شده این منطقه این است که کلیه مراحل تولیدی فرش اعم از پشم ریسی و رنگرزی میان خود عشایر و توسط زنان عشایر صورت می گیرد. در این حوزه بر روی دارهای کوچک افقی چله کشی صورت میگیرد و قالیهای بافته شده دارای تراکم و رج شمار پایینی هستند. همچنین چله کشی با نخهای پشمی صورت می گیرد و در اصطلاح به آنها قالی تمام پشم میگویند (بهرامی، ۱۳۹۸)

سابقه تاریخی و هنری اردبیل

اردبیل، شهری با قدمتی طولانی و غنی از تاریخ و فرهنگ، به دلیل موقعیت جغرافیایی و اهمیت تاریخی اش همواره یکی از قطب‌های مهم ایران زمین و میزبان تمدن های مختلفی بوده است.

تاریخچه‌ای کهن

• پیش از اسلام: ریشه‌های تاریخی اردبیل به دوران پیش از اسلام بازمی‌گردد. این شهر در دوران باستان به عنوان یکی از مراکز مهم آذربایجان شناخته می‌شد.
• دوران اسلامی: با ورود اسلام به ایران، اردبیل همچنان اهمیت خود را حفظ کرد و به یکی از مراکز مهم شیعه در منطقه تبدیل شد.
• سلسله صفویه: یکی از مهم‌ترین رویدادهای تاریخی اردبیل، ظهور سلسله صفویه است. شیخ صفی‌الدین اردبیلی، نیای بزرگ این سلسله، در این شهر مدفون است و آرامگاه او به یکی از زیارتگاه‌های مهم شیعیان تبدیل شده است.
• دوران قاجار و پس از آن: در دوران قاجار و پس از آن، اردبیل به عنوان یکی از شهرهای مهم تجاری و فرهنگی ایران به شمار می‌آمد.

گنجینه‌ای از آثار تاریخی و هنری

اردبیل به دلیل تاریخ غنی خود، میزبان آثار تاریخی و هنری ارزشمندی است که از جمله آن‌ها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
• آرامگاه شیخ صفی‌الدین اردبیلی: این آرامگاه باشکوه، یکی از زیباترین نمونه‌های معماری اسلامی در ایران است و از نظر تاریخی و هنری بسیار حائز اهمیت است.
• مسجد جامع اردبیل: این مسجد تاریخی، یکی از قدیمی‌ترین مساجد ایران است و از معماری ساده و زیبایی برخوردار است.
• کاروانسرای شاه عباسی: این کاروانسرا که در دوران صفویه ساخته شده است، نمونه‌ای زیبا از معماری کاروانسراهای ایرانی است.
• قلعه رودشیر: این قلعه تاریخی، یکی از قدیمی‌ترین قلعه‌های ایران است و از نظر معماری نظامی اهمیت زیادی دارد.
• موزه‌ها: اردبیل دارای موزه‌های متعددی است که در آن‌ها آثار تاریخی و هنری ارزشمندی نگهداری می‌شود.

فرهنگ غنی و متنوع

مردم اردبیل دارای فرهنگ و آداب و رسوم غنی و متنوعی هستند که ریشه در تاریخ و جغرافیای این منطقه دارد. صنایع دستی، موسیقی، ادبیات، و غذاهای محلی اردبیل از جمله مواردی هستند که نشان‌دهنده هویت فرهنگی این منطقه هستند.

جاذبه‌های طبیعی

علاوه بر آثار تاریخی و هنری، اردبیل دارای جاذبه‌های طبیعی بسیار زیبایی نیز هست. کوه سبلان، یکی از زیباترین کوه‌های ایران، در نزدیکی اردبیل واقع شده است. چشمه‌های آب گرم سرعین نیز یکی دیگر از جاذبه‌های طبیعی مهم این منطقه است.

سابقه قالی بافی در اردبیل

قالی‌بافی در اردبیل ریشه در تاریخ کهن این شهر دارد و یکی از مهم‌ترین صنایع دستی و هنری آن محسوب می‌شود. قالی‌های اردبیل به دلیل طرح‌های زیبا، رنگ‌های زنده و بافت محکم‌شان و هنری کهن در سراسر جهان شهرت دارند.

تاریخچه‌ای کوتاه از قالی‌بافی در اردبیل

• دوران صفویه: اوج شکوفایی با روی کار آمدن سلسله صفویه، قالی‌بافی در ایران و به‌ویژه اردبیل به اوج شکوفایی خود رسید. قالی معروف اردبیل که اکنون در موزه ویکتوریا و آلبرت نگهداری می‌شود، یکی از شاهکارهای این دوره است و نشان‌دهنده هنر بی‌نظیر بافندگان اردبیلی است.
• دوران قاجار: رکود نسبی در دوران قاجار، قالی‌بافی در اردبیل دچار رکودی نسبی شد.
• دوران معاصر: احیا و نوآوری با آغاز دوران معاصر و توجه بیشتر به صنایع دستی، قالی‌بافی در اردبیل دوباره احیا شد. بافندگان اردبیلی با الهام از طرح‌های قدیمی و تلفیق آن‌ها با طرح‌های نو، قالی‌هایی با طرح‌ها و رنگ‌های متنوع تولید می‌کنند.

رنگ و رنگرزی فرش اردبیل

قالیهای منطقه اردبیل از تعدد رنگی فراوان برخوردار نیست و محدود به یک سری رنگ است که در قالب قالیهای بافته شده این منطقه قابل مشاهده است. رنگ قالیهای اردبیل در گذشته از رنگ های طبیعی بوده است و بعضی از قالی های تولیدی در منطقه با استفاده از پشم های چیده شده از گوسفندان با رنگهای سیاه قهوه ای و کرم به صورت خود رنگ بافته میشده است.

اغلب رنگ متن قالیچه های اردبیل به رنگ مسی است که در حال حاضر به رنگ دوغی شبیه شده است (اربابی ۱۳۹۹). در حال حاضر، قالیهای منطقه اردبیل از رنگدانه های شیمیایی برای رنگرزی الیاف قالی استفاده میشود هرچند امروزه قالی بافی با رنگزاهای طبیعی میان اقوام عشایر همچنان رایج است.

رنگ غالب قالی های این منطقه اغلب از فرش دستباف تبریز تبعیت میکند و بیشتر به رنگهای قرمز، قهوه ای، کرم و سرمه ای سوق دارد. رنگ بندی قالیهای منطقه اردبیل در زمینه های فیروزه ای سفید، نخودی، کرم سرنجی، سرمه ای و سبز روشن به بازار عرضه می.شود همچنین رنگها در قالبهای اردبیل روشن تر و زنده ترند( نصیری، ۱۳۸۹، ص. ۱۲۷)

طرح و نقش فرش اردبیل

چنین به نظر میرسد که قالیهای روستایی باف منطقه اردبیل طی دهه های اخیر به قالی شهری باف تبدیل شده است در قالیهای روستایی اردبیل که سابقه کهن تری دارد، نقوش عشایر و ایلات ترک در سراسر آذربایجان و قفقاز حضور داشته اند مشاهده می شود.

نقوش که در قالیهای روستایی اردبیل در روستاهای اطراف این منطقه دیده میشود، عموما دارای ترنج های لوزی شکل دو تایی و سه تایی است که بر روی کناره های کوچک و بزرگ بافته می شده است. حاشیه این قالیها گلهای هشت پر که اطرافشان را خطوط پهن معروف به قلمدانی احاطه کرده اند دیده میشود( صباحی، ۱۳۹۰، ص ۳۰۰)

در استان اردبیل قالیها در اندازه های گوناگون از قبیل ،قالیچه، کلگی، کناره و طرح های هندسی و روستایی باف در میان عشایر و روستاییان و طرحهای معروفی چون لچک ترنج (گوشه گویک) با خطوط اسلیمی گردان و افشان در شهرها رواج دارد. در جنوب استان اردبیل و روستاهای آن مثلاً ،بخشایش قالی بافی نسبت به سایر مناطق استان سابقه بیشتری دارد. طرح ها و نقوش رایج در منطقه اردبیل بیشتر از نقشه های مناطق مجاور خود تبعیت می کند.

نقشه های معروف به هراتی قفقازی و قبا (قوبا) از مهمترین نقشه های طراحی شده است که در این استان و شهر اردبیل بافته میشود. از دیگر طرحها و نقشهای مهم قالیهای اردبیل می توان به نقش های ،قیچی تک گل ستاره ،زیرخاکی، کله قوچ و نقشه های قره باغ و طرح لچک ترنج اشاره کرد. همچنین در میان طرح و نقش و رنگ آمیزهای منطقه اردبیل آثار طراحی و رنگ آمیز شخصی به نام وثوق قابل اشاره است ( یساولی، ۱۳۷۵، ص. ۱۸۷6)

بافت و اندازه قالی های اردبیل

برای تولید قالی در این منطقه اغلب از نخ پنبه ای برای تار و پود استفاده میشود که امروزه قالی هایی مرسوم به کف ابریشم در برخی از قالیها تولید میشود تراکم گره قالی ها حدودا ۱۵۰۰ گره در هر دسی متر مربع است و گره قالیهای مناطق مختلف قالی بافی استان اردبیل جز بخشی از شمال استان که به استان گیلان منتهی میشود از نوع متقارن است و اصولاً قالیها به صورت دو پود بافته میشوند. سایر دست بافته ها همچون سوف باف و کف ابریشم در نیم قرن اخیر رواج یافته است. بافت گلیم جاجیم و ورنی نیز در این استان متداول است. بسیاری از قالی های تولیدی این منطقه به خارج از کشور صادر میشود.

این قالیها در کشورهای اروپایی مثل آلمان و ایتالیا مشتریان ثابت فراوانی دارد (دانشگر، ۱۳۹۰، صص. ۱۰-۱۱). پرز قالی های منطقه اردبیل از پشم مرغوب و براق ولی کمی ضخیم است. قالیها پرز بلندی دارند که به اصطلاح قالیها “گوشت آلود” میباشند. در کل نمونه های قدیمی قالیچه های با کیفیتی متوسط رو به بالا بندرت یافت می شوند نوع بافت قالی در حوزه شهری اردبیل به صورت تمام لول و نیم لول می باشد.

با این حال تعدادی از عشایر که به اردبیل کوچ کرده اند به صورت تخت قالی بافی می کنند. این در حالی است که قالیهای روستایی اردبیل در گذشته بیشتر به صورت نیم لول بافته میشدند ولی امروزه با توجه به تقاضای بازار اغلب به صورت تمام لول تولید میشوند (اربابی، ۱۳۹۹)

قالی های به اصطلاح بازاری اردبیل که به سنه بافت مشهورند( با نقوش غالب ماهی در هم) قالیهایی یک پوده و گره ها بسته شده بر روی تار روی دار، بسیار نرم کوبیده میشود. هر چند این نرم کوبیدگی باعث زود بالا آمدن فرش در روی دار میشود ولی در عوض از تراکم و دوام آن تا حد قابل توجهی کاسته میشود.

در حال حاضر نیز قالیهای اردبیل با شیوه روستایی باف بیشتر در قطعه های کوچک به صورت قالیچه بافته میشود قالیها رجشمار کمی دارند و به شکل کلگی به مساحت پنج متری نیز بافته میگردد که به آن میانه می.گویند همچنین در این منطقه بافت قالیهای با طول بلند که به کناره میگویند نیز بافته میشود (آذرپاد و حشمتی رضوی، ۱۳۷۲، ص ۲۵۸)

طراحان بزرگ قالی اردبیل

به دلیل قدمت بسیار زیاد برخی از فرش‌های اردبیل و عدم ثبت نام طراحان در آن دوره، شناسایی دقیق تمامی طراحان این فرش‌ها امکان‌پذیر نیست. در هر صورت ، می‌توان با مطالعه تاریخچه فرش اردبیل و بررسی ویژگی‌های طرح‌های مختلف، به برخی از طراحان برجسته پی برد.

طراحان محلی: بسیاری از فرش‌های اردبیل توسط طراحان محلی و با الهام از طبیعت و فرهنگ منطقه طراحی شده‌اند

طراحان دوره صفوی: در دوره صفوی، هنر فرش‌بافی در ایران به اوج خود رسید و بسیاری از فرش‌های ارزشمندی که امروزه در موزه‌ها نگهداری می‌شوند، در این دوره بافته شده‌اند. برخی از طراحان برجسته این دوره ممکن است در طراحی فرش‌های اردبیل نیز نقش داشته باشند

طراحان دوره قاجار: در دوره قاجار نیز فرش‌بافی دچار رکو مسبی شد و طراحان انگشت شماری در این دوره به خلق آثار هنری پرداختند در چند سال گذشته برند وثوقی بالاترین تولید کننده فرش اصیل اردبیل بوده است .

نهایتا فرش اردبیل، میراثی ارزشمند از هنر و خلاقیت ایرانی است. طراحان این فرش‌ها با استفاده از طرح‌های زیبا و رنگ‌های جذاب، آثاری خلق کرده‌اند که قرن‌هاست مورد توجه و تحسین قرار می‌گیرند. اگرچه شناسایی دقیق تمامی طراحان این فرش‌ها امکان‌پذیر نیست، اما مطالعه ویژگی‌های طرح‌های مختلف و بررسی تاریخچه فرش‌بافی در ایران، می‌تواند به ما در درک بهتر این آثار هنری کمک کند

نحوه مراقبت از فرش‌های دستباف اردبیل

فرش‌ دستباف اردبیل، به دلیل خصلت هثر هنری، نیازمند مراقبت‌های ویژه‌ای هستند تا زیبایی و دوام و کیفیت خود را حفظ کنند. در ادامه به چند نکته مهم برای مراقبت از این فرش‌ها اشاره می‌شود:

تمیز کردن فرش

جذب سریع لکه‌ها: در صورتیکه هر نوع لکی روش فرش ادربیل ایجاد شد هر چه سریع‌تر لکه را با دستمال تمیز و خشک یا مرطوب جذب کنید. از مالش دادن و کشیدن دستمال روی لکه خودداری کنید

استفاده از مواد شوینده ملایم

برای لکه‌های مقاوم‌تر، از مواد شوینده ملایم مثل سرکه سفید یا محلول جوش شیرین و مایع ظرفشویی و یا مواد مخصوص فرش استفاده کنید. قبل از استفاده از هر محصولی، آن را روی قسمت کوچکی از فرش امتحان کنید تا از عدم آسیب به رنگ فرش اطمینان حاصل کنید

شستشو

در صورت لزوم، فرش را به یک قالیشویی معتبر و متخصص در شستشوی فرش‌های دستباف بسپارید

جلوگیری از ریختن مواد غذایی و نوشیدنی‌ها

تا حد امکان از ریختن مواد غذایی و نوشیدنی روی فرش جلوگیری کنید

جاروبرقی کشیدن منظم

حداقل هفته‌ای یکبار پشت و روی فرش اردبیل را با جاروبرقی بکشید تا گرد و غبار از روی آن گرفته شود

نگهداری فرش اردبیل

دور نگه داشتن از نور مستقیم خورشید: نور مستقیم خورشید می‌تواند باعث رنگ‌ پریدگی و آسیب به پرزهای فرش شود. حتی المقدور فرش را در مکانی با نور غیرمستقیم قرار دهید.

رطوبت

رطوبت یکی از عوامل اصلی تخریب فرش است. از قرار دادن فرش در مکان‌های با رطوبت بالا خودداری کنید و رطوبت محیط را در حد متعادل نگه دارید

حشرات

سوسک فرش و بید می‌توانند به فرش آسیب برسانند. برای جلوگیری از این مشکل، فرش را به طور مرتب بررسی کنید و در صورت مشاهده هرگونه حشره، از سموم مخصوص استفاده کنید

جابه‌جایی و حمل‌ونقل فرش

رول کردن صحیح: هنگام رول کردن فرش، از یک لوله محکم استفاده کنید و فرش را به آرامی رول کنید.
بسته‌بندی مناسب: فرش را در یک کاور پلاستیکی تمیز و خشک قرار دهید و آن را محکم ببندید.
حمل‌ونقل با احتیاط: فرش را به صورت افقی و با استفاده از تسمه‌های محکم حمل کنید. از تکان دادن و انداختن فرش خودداری کنید.

نکات تکمیلی

1. هرگز از مواد سفیدکننده و شوینده‌های قوی استفاده نکنید
2. فرش را روی زمین نکشید
3. از حرارت مستقیم (مانند بخاری) روی فرش خودداری کنید
4. به طور مرتب فرش را بررسی کنید تا از وجود هرگونه آسیب مطلع شوید
5. با رعایت این نکات، می‌توانید از فرش دستباف اردبیل خود به مدت طولانی لذت ببرید و ارزش آن را حفظ کنید

قیمت فرش اردبیل

عاملی متغیر با توجه به چندین فاکتور قیمت فرش اردبیل مانند هر فرش دستباف دیگری، به عوامل متعددی بستگی دارد و یک قیمت ثابت و مشخص برای آن نمی‌توان تعیین کرد. برخی از مهم‌ترین عوامل موثر بر قیمت فرش اردبیل عبارتند از:

جنس پشم: پشم گوسفند، بز، شتر و یا ترکیبی از آن‌ها می‌تواند در بافت فرش استفاده شود. هر کدام از این پشم‌ها ویژگی‌ها و قیمت متفاوتی دارند.

تراکم بافت: تعداد گره در هر متر مربع فرش، تراکم نامیده می‌شود. هر چه تراکم بیشتر باشد، فرش ظریف‌تر و گران‌تر خواهد بود.

طرح و نقشه: طرح‌های پیچیده و ظریف، قیمت فرش را افزایش می‌دهند. طرح‌های سنتی اردبیل مانند ماهی، ترنج و لچک و ترنج از جمله طرح‌های پرطرفدار و گران‌قیمت هستند.

اندازه فرش: هرچه اندازه فرش بزرگ‌تر باشد، قیمت آن نیز بالاتر خواهد بود.

رنگ‌بندی: استفاده از رنگ‌های طبیعی و کمیاب، قیمت فرش را افزایش می‌دهد.

قدمت فرش: فرش‌های قدیمی‌تر و آنتیک معمولاً قیمت بالاتری دارند.

شهرت بافنده: فرش‌هایی که توسط بافندگان معروف بافته می‌شوند، ارزش بیشتری دارند.

وضعیت کلی فرش: میزان نو بودن فرش، میزان ساییدگی، وجود لکه و ترمیم، بر قیمت آن تاثیرگذار است.

چگونه قیمت فرش اردبیل را تخمین بزنیم؟

برای تخمین قیمت تقریبی یک فرش اردبیل، می‌توانید به موارد زیر توجه کنید:
مشاوره با کارشناسان فرش: بهترین راه برای اطلاع از قیمت دقیق یک فرش، مشورت با کارشناسان و فروشندگان فرش است. آن‌ها با بررسی دقیق فرش، می‌توانند قیمت واقعی آن را تخمین بزنند.

بررسی قیمت‌های بازار: با مراجعه به فروشگاه‌های فرش، نمایشگاه‌ها و سایت‌های فروش آنلاین، می‌توانید از قیمت‌های مختلف فرش‌های مشابه مطلع شوید.

مقایسه با فرش‌های مشابه: با مقایسه فرش مورد نظر با فرش‌های مشابه از نظر جنس، طرح، اندازه و تراکم، می‌توانید به یک تخمین تقریبی از قیمت آن برسید.

نکات مهم هنگام خرید فرش اردبیل:

قبل از خرید، فرش را به دقت بررسی کنید: به جنس پشم، تراکم بافت، طرح و نقشه، رنگ‌بندی و وضعیت کلی فرش توجه کنید.
از فروشنده معتبر خرید کنید: برای اطمینان از اصالت و کیفیت فرش، از فروشندگان معتبر و دارای مجوز خرید کنید.
گارانتی اصالت فرش را دریافت کنید: از فروشنده گارانتی اصالت فرش را دریافت کنید.

جمع‌بندی:

قیمت فرش اردبیل به عوامل متعددی بستگی دارد و یک قیمت ثابت و مشخص برای آن وجود ندارد. برای تعیین قیمت دقیق یک فرش، بهتر است از کارشناسان فرش کمک بگیرید

خرید آنلاین فرش اردبیل:

در سایت کارپتن راگز براحتی می توانید انواع فرش دستباف اردبیل را خرید نمایید ، مزیت خرید بصورت آنلاین از سایت کارپتن راگز آنست که می توانید هم تنوع انوع فرش های اردبیل را مشاهده نمائید و قیمت و جنس آنها را با هم براحتی مقایسه نماید و با توجه به سلیقه خودتان و براساس نیاز، اندازه و طرح و رنگ مناسب دکوراسیون خود را بیابید
سایت کارپتن راگز تلاش کرده است با تهیه فرشهای اردبیل از منطقه اصلی و روستاهای آن ناحیه با قیمت مناسب ، مجموعه ای از فرشهای اصیل اردبیل را جهت انتخاب شما فراهم آورد .